Gốm Gia Thủy với nét mộc mạc, chân phương mang đậm hơi thở của hồn đất Quan Nho – Ninh Bình
Gốm Gia Thủy – làng nghề truyền thống có tuổi đời hơn 50 năm, nằm trên địa phận xã Gia Thủy, huyện Nho Quan, tỉnh Ninh Bình. Nơi lưu giữ những giá trị văn hóa truyền thống và bởi nơi đây có chất đất sét đặc trưng có màu nâu vàng, loại đất này có độ kết dính cao, mịn và chịu nhiệt tốt, phù hợp với nghề gốm.
Theo những người nghệ nhân của làng, vốn trước kia làng gốm Gia Thủy có tiền thân là gốm Long Thịnh và đã xuất hiện từ năm 60 của thế kỷ trước. Vào năm 1959, một số thợ gốm sống quanh vùng Thanh Hóa đã di cư về đây, từ đó mở ra một số lò gốm chuyên sản xuất những vật dụng phục vụ đời sống sinh hoạt, chẳng hạn như nồi, niêu, chum, vò, vại đựng nước.
Các công đoạn làm Gốm Gia Thuỷ – Gốm Quan Nho:
Để có thể làm ra từng sản phẩm người nghệ nhân nơi đây đều phải thực hiện một loạt những công đoạn với trọn vẹn sự cẩn thận, tỉ mẩn hơn cả, có khi kéo dài gần một tháng trời mới hoàn thành.
+ Đất khi lấy về sẽ được phơi khô, đập nhỏ rồi cho vào bể ngâm.
+ Sau đó, dùng máy quấy đều rồi múc lọc qua sàng.
+ Gạn bớt nước phía trên, chỉ lấy duy nhất phần đất đông đặc.
+ Phần đất đông đặc mang ra phơi khô, đến khi đạt đủ tầm dẻo là mang ra làm được. Việc phơi đất cũng đòi hỏi phải thật cẩn thận phải thường xuyên quan sát độ khô ướt của đất, bởi nếu để đất khô quá hoặc ướt quá thì sẽ rất khó tạo hình.
+ Đất sau khi phơi sẽ được đem vào xưởng sản xuất làm nhuyễn thêm để tạo độ keo và mịn hơn khi nặn.
+ Qua những bàn tay điêu luyện của người thợ lành nghề, đất được tạo hình, thành khối với đường nét như ý và ẩn chứa cả hồn cốt của người thợ Gia Thủy.
Tùy thuộc vào từng loại sản phẩm mà người thợ sẽ nặn đất theo mẫu khác nhau. Thông thường để làm ra những chiếc vò, chum, vại người thợ sẽ nặn đất thành những thớ dài và tròn để khi đưa lên bàn xoay ghép lại với nhau được dễ dàng hơn.
+ Những sản phẩm thô sẽ mang đi phơi khô – để khô tự nhiên trước khi được đưa vào lò nung đỏ lửa
+ Lúc này, những sản phẩm gốm thô sẽ chuyển sang màu trắng bạc và đem nung: việc tiếp củi vào lò nung rất quan trọng. Để ra được sản phẩm đẹp, chất lượng thì công đoạn nung sản phẩm đóng vai trò quyết định. Nếu trong quá trình nung, thợ không điều chỉnh lửa, điều chỉnh nhiệt độ phù hợp thì sản phẩm sẽ cong, vênh hoặc rạn…
Từ xưa đến nay, gốm Gia Thủy đều được nung hoàn toàn bằng củi. Trong suốt quá trình nung, người thợ phải liên tục túc trực canh chừng từ khi đưa sản phẩm vào lò cho đến khi lấy ra.
Chẳng bóng bẩy, nhiều họa văn họa tiết như gốm Bát Tràng, gốm Phù Lãng, gốm Gia Thủy lại sở hữu vẻ mộc mạc, chân phương và mang đậm hơi thở của hồn đất, hồn người.
Năm 2007, làng gốm Gia Thủy được công nhận là làng nghề truyền thống. Trải qua nhiều năm thăng trầm, đến nay gốm Gia Thủy vẫn đứng vững và càng ngày càng phát triển mạnh.
